Rodzina zastępcza – forma opieki nad małoletnim dzieckiem, którego biologiczni rodzice są nieznani albo pozbawieni władzy rodzicielskiej lub którym ją ograniczono. Nie można ustanowić rodziny zastępczej dla dziecka, którego przynajmniej jeden z rodziców ma pełnię władzy rodzicielskiej.
Zgodnie z polskim prawem rodziną zastępczą może zostać małżeństwo lub osoba samotna. Muszą przy tym spełniać następujące warunki:
- Dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej;
- Nie były nigdy pozbawione władzy rodzicielskiej (władza rodzicielska nie była im ograniczona ani nie jest zawieszona);
- Wypełniają obowiązek alimentacyjny – w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego;
- Nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych;
- Są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone zaświadczeniami o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, wystawionymi przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej;
- Przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
- Zapewnią odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb, w tym:
- rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego,
- właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań,
- wypoczynku i organizacji czasu wolnego;
- Nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;
- W przypadku rodziny zastępczej niezawodowej co najmniej jedna osoba tworząca tę rodzinę musi posiadać stałe źródło dochodów.
Formami rodzinnej pieczy zastępczej są:
- rodzina zastępcza:
- spokrewniona (wstępni lub rodzeństwo dzieci),
- niezawodowa,
- zawodowa, w tym: zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego i zawodowa specjalistyczna;
- rodzinny dom dziecka.
Rodzina zastępcza oraz rodzinny dom dziecka zapewniają dziecku całodobową opiekę i wychowanie, w szczególności:
- traktują dziecko w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości osobowej;
- zapewniają dostęp do przysługujących świadczeń zdrowotnych;
- zapewniają kształcenie, wyrównywanie braków rozwojowych i szkolnych;
- zapewniają rozwój uzdolnień i zainteresowań;
- zaspokajają jego potrzeby emocjonalne, bytowe, rozwojowe, społeczne oraz religijne;
- zapewniają ochronę przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne dziecka;
- umożliwiają kontakt z rodzicami i innymi osobami bliskimi, chyba że sąd postanowi inaczej.
Rodzina zastępcza oraz prowadzący rodzinny dom dziecka współpracują z ośrodkiem adopcyjnym, koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej i organizatorem rodzinnej pieczy zastępczej.
Świadczenia pieniężne przysługujące rodzinom zastępczym:
Rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka, na każde umieszczone dziecko, przysługuje świadczenie na pokrycie kosztów jego utrzymania, nie niższe niż kwota:
- 785 zł miesięcznie - w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej spokrewnionej;
- 1 189 zł miesięcznie - w przypadku dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej zawodowej, rodzinie zastępczej niezawodowej lub rodzinnym domu dziecka.
Rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka, na każde umieszczone dziecko w wieku do ukończenia 18. roku życia roku życia przysługuje dodatek wychowawczy w wysokości świadczenia określonego w przepisach o pomocy państwa w wychowaniu dzieci, tj. w wysokości 500,00 zł miesięcznie.
Rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka przysługuje także dodatek nie niższy niż 239 zł na pokrycie zwiększonych kosztów utrzymania na dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawnoś
Rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka starosta może przyznać:
- dofinansowanie do wypoczynku poza miejscem zamieszkania dziecka;
- świadczenie na pokrycie:
a) niezbędnych kosztów związanych z potrzebami przyjmowanego dziecka - jednorazowo,
b) kosztów związanych z wystąpieniem zdarzeń losowych lub innych zdarzeń mających wpływ na jakość sprawowanej opieki - jednorazowo lub okresowo.
Rodzinie zastępczej niezawodowej i zawodowej, starosta może przyznać środki na utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego w wysokości odpowiadającej kosztom ponoszonym przez rodzinę zastępczą niezawodową lub zawodową na:
- czynsz,
- opłaty z tytułu najmu,
- opłaty za energię elektryczną i cieplną,
- opał,
- wodę,
- gaz,
- odbiór nieczystości stałych i płynnych,
- dźwig osobowy,
- antenę zbiorczą,
- abonament telewizyjny i radiowy,
- usługi telekomunikacyjne oraz związanym z kosztami eksploatacji,
proporcjonalnie do liczby dzieci i osób, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, wraz z osobami tworzącymi tę rodzinę zastępczą.
Rodzinie zastępczej zawodowej starosta może raz do roku przyznać świadczenie na pokrycie kosztów związanych z przeprowadzeniem niezbędnego remontu lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego.
Prowadzący rodzinny dom dziecka otrzymuje środki finansowe na:
1.utrzymanie lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego, w którym jest prowadzony rodzinny dom dziecka, w wysokości odpowiadającej kosztom ponoszonym przez rodzinny dom dziecka na:
- czynsz,
- opłaty z tytułu najmu,
- opłaty za energię elektryczną i cieplną,
- opał, wodę,
- gaz,
- odbiór nieczystości stałych i płynnych,
- dźwig osobowy,
- antenę zbiorczą,
- abonament telewizyjny i radiowy,
- usługi telekomunikacyjne oraz związanym z kosztami eksploatacji,
proporcjonalnie do liczby dzieci i osób, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, wraz z prowadzącym rodzinny dom dziecka.
2. pokrycie niezbędnych kosztów związanych z remontem lub ze zmianą lokalu w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego, w którym jest prowadzony rodzinny dom dziecka,
3. pokrycie innych niezbędnych i nieprzewidzianych kosztów związanych z opieką i wychowaniem dziecka lub funkcjonowaniem rodzinnego domu dziecka.
Wynagrodzenie rodziny zastępczej zawodowej i prowadzącego rodzinny dom dziecka:
- Rodzinie zastępczej zawodowej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka przysługuje wynagrodzenie nie niższe niż kwota 2250 zł miesięcznie,
- Rodzinie zastępczej zawodowej pełniącej funkcję pogotowia rodzinnego przysługuje wynagrodzenie nie niższe niż kwota 2600 zł miesięcznie,
- Rodzina zastępcza zawodowa pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego, w której przebywa przez okres dłuższy niż 10 dni w miesiącu kalendarzowym więcej niż 3 dzieci lub co najmniej jedno dziecko, legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, otrzymuje dodatek w wysokości 20% otrzymywanego wynagrodzenia.